Był kij w mrowisko, była analiza, teraz jest narzędzie. Oto 10 zniekształceń, które popełniamy przez co uniemożliwiamy sobie osąd wraz z wyjaśnieniem, jak ich nie popełniać.
1. Generalizacja
Ma miejsce wtedy, gdy na bazie określonych jednostkowych przykładów budujemy sobie stereotypowe przekonanie na jakiś temat. Np. „wszyscy Anglicy to dżentelmeni” albo „każdy Arab to terrorysta”, „zawsze mi nie wychodzi” itd.. Choć bez generalizacji nie da się funkcjonować, to należy mieć do nich dystans możliwy do uzyskania pytaniem: kto (co, gdzie, kiedy itp.) dokładnie? Dzięki temu uwalniamy się od krzywdzących uogólnień.
2. Zniekształcenie
To przekonanie oparte o wzorzec A=B (oznacza) albo A->B (prowadzi), np. „To że on daje mi kwiaty oznacza, że mnie kocha” albo „skoro masz inne zdanie to się mylisz” albo „patriotyzm polega na tym, by tylko chwalić swoją nację”. By wyjść z tego mechanizmu, zapytaj: Czy na pewno A musi oznaczać (prowadzić do) B? Czy może też być inaczej?
3. Czytanie w myślach
Proces polegający na uznaniu, że zna się intencje drugiej strony. Np. „Wiem, że jesteś smutny” albo „Zdaję sobie sprawę, po co to robisz”. Jeśli ktoś nie ma umiejętności telepatycznych, to znaczy że popełnia czytanie w myślach – projektuje na Ciebie swe własne intencje sądząc, że Ty masz takie same. Zadaj mu pytanie: Skąd wiesz? albo: Czy to co mówisz jest obiektywnym faktem, czy tylko opinią?
4. Owczy pęd
Podejmowanie określonego działania ponieważ inni też to robią. Szacuje się, że w sprzedaży 70% decyzji zakupowych pochodzi z obserwowania zachowań innych. By z niego wyjść, skup się na tym co Ty czujesz, uważasz, sądzisz.
5. Dysonans poznawczy
Negatywny stan napięcia psychicznego, który pojawia się gdy w rzeczywistości występują dwa elementy poznawcze (np. opinie) będące ze sobą w konflikcie. Wystarczy, że jesteśmy niewolnikami naszych opinii, by się pojawił w chwili gdy ktoś przedstawi inną. Osoby o ekstremalnych poglądach łatwo manipulować, bo wystarczy się z nimi zgodzić (polubi) lub im zaprzeczyć (sfrustruje się). By temu zapobiec, znajduj po 3 przykłady na to, ze Twój osąd jest zgodny z prawdą i 3 takie, że nie jest. Przykładowo pracując na przekonaniu: „Wpuszczenie do Polski uchodźców jest niebezpieczne”, można uznać, że:
– to prawda, bo mogą się wśród nich kryć terroryści
– to prawda, bo bez odpowiednich regulacji ściągną oni do Europy swoje rodziny i doprowadzą do islamizacji Starego Kontynentu
– to prawda, bo w niektórych częściach Europy nie zasymilowali się oni w ogóle (np. w niektórych częściach Francji)
oraz:
– to nieprawda, bo w Unii Europejskiej są miliony uchodźców żyjące za pan brat z Europejczykami
– to nieprawda, bo przywiozą ze sobą różnorodność (kuchnię, ubiór, zwyczaje), co wzbogaci kraj
– to nieprawda, bo można wymyślić taką strategię, by na ich przyjeździe skorzystać kulturowo i ekonomicznie
Dzięki temu jesteś za i przeciw, więc z otwartością spojrzysz na dwie strony medalu i nade wszystko nie będziesz reagował emocjonalnie na inne zdania.
6. Efekt izolacji
Tendencja do lepszego zapamiętywania obiektów, które w jakiś sposób wyróżniają się ze środowiska. To dlatego bardziej zapadł w pamięć obraz martwego dziecka na plaży na południu Europy niż jedzące w spokoju i z uśmiechem rodziny siedzące na dworcu. By mieć pełen ogląd sytuacji, zawsze szukaj dodatkowych elementów w rzeczywistości i zwiększaj zakres perspektywy.
7. Efekt grupy
Oceniamy ludzi z tej samej społeczności lepiej niż tych, którzy do niej nie należą. Powoduje polaryzacją na linii my – oni. Np. my katolicy i oni muzułmanie doprowadzi do oceniania człowieka nie przez pryzmat tego kim jest w rzeczywistości, ale tego, że „nie jest jednym z nas”.
8. Fenomen sprawiedliwego świata
Przekonanie, że świat jest obiektywnie sprawiedliwy i ludzie dostają to, na co zasługują. Ten błąd poznawczy jest odpowiedzialny za komentarze typu: „dobrze im tak”, „sami sobie na to zasłużyli” itd. Nie pozwala zauważyć przesłanek powodujących daną sytuację. Zadaj pytanie: Dlaczego tak naprawdę się dzieje?
9. Niechęć do straty
Przykładamy większy wysiłek do unikania strat niż do uzyskiwania zysków. Skupiamy się na tym, co można stracić zamiast na tym, co dostaniemy jako korzyść. Zadaj pytanie: co zyskam? co dobrego się dzięki temu wydarzy?
Błąd w ocenie wynikający ze zwracania nadmiernej uwagi na jeden aspekt i ignorowania innych aspektów. Przykładowo myślenie tylko o skrajnym ekstremizmie w kontekście bez zauważania, że zdecydowana większość ludzi pragnie normalnego życia.
Takich błędów poznawczych jest około setki i można by znaleźć wiele z nich w naszej codziennej komunikacji. Ich poznanie jest ważnym krokiem w kontekście rozwoju samodzielnego myślenia i opierania go na faktach, co minimalizuje konflikt i maksymalizuje skuteczność.